سپهرغرب، گروه فرهنگی - سمیرا گمار: یک خوشنویس مطرح همدانی گفت: آماری شدن فعالیت‌های اداره فرهنگ و ارشاد و حوزه هنری که البته بیشتر فعالیت‌های ارشادی دارند تا فرهنگی، نبود فضای مستقل و در دسترس مردم برای آموزش در انجمن خوشنویسان و عدم وجود فضای نمایشگاهی درخور که بتواند مردم را با خوشنویسی آشتی دهد از مشکلاتی است که هنرمندان با آن مواجه‌اند.

هنر، همواره محملی برای به تصویر کشیدن و تجلی تصورات انسان در طول تاریخ بوده و پیوند هنر با فرهنگ‌ها و تمدن‌ها چنان ناگسستنی و عمیق است که باید اذعان کرد هر فرهنگ و تمدنی که توجه بیشتری به هنر و هنرمند نشان داده در گذر زمان، ماندگارتر، اثرگذارتر و عمیق‌تر ظاهر شده است.

در این رهگذر، هنر خوشنویسی و خوشنویسان ایرانی اگر نگوییم بیشترین سهم را در پاسداشت و پرورش فرهنگ و اندیشه اسلامی داشته‌اند، لااقل می‌توان گفت سهم به سزا و چشمگیری در این باره ایفا کرده‌اند که البته باید ریشه‌های این اثرگذاری را در اصالت و جایگاه خط، نگارش و خوشنویسی در فرهنگ اسلامی جستجو کرد.

بر این اساس آنچه پیش‌رو دارید، گفتگوی خبرنگار سپهرغرب با استاد علی سلطانی است که یکی از راویان منظومه بلند هنر، فرهنگ و فرزانگی استان همدان و بالطبع ایران‌زمین است. وی که از کودکی با خوشنویسی مأنوس بوده و هم‌اکنون خلعت فوق ممتازی خوشنویسی بر تن اوست و با موسیقی هم میانه خوبی دارد، اگرچه به سبک خوشنویسان ترک علاقه‌مند است اما به‌دنبال فرم‌های تازه‌ای است که اول دل خودش را ببرد؛ خوشنویسی را با شرایط فعلی سفری دل‌انگیز با قوه خیال می‌داند که مورد غفلت دست‌اندرکاران فرهنگی و هنری واقع شده است. معتقد است وضعیت هنرمندان همدانی نسبت به دهه 70 ضعیف‌تر بوده اما درعین‌حال امیدوار است شورای جوان و دغدغه‌مند انجمن گره‌ای بگشاید؛ مشروح گفتگو با وی را در ادامه بخوانید.

    * لطفاً ابتدا مختصری از شرح‌حال خود را بفرمائید؟ متولد چه سالی و کجا هستید؟ تحصیلاتتان چیست و هم‌اکنون در چه رتبه‌ای در خوشنویسی قرار دارید؟

بنده علی سلطانی هستم، 38 ساله و متولد همدان، فارغ‌التحصیل رشته مهندسی عمران از دانشگاه بوعلی سینا همدان، مدرس خوشنویسی در گرایش ثلث در انجمن خوشنویسان همدان و دارای مدرک فوق ممتاز در گرایش خط ثلث.

    * اولین بار در چه سنی قلم‌به‌دست گرفتید؟ خوش‌خط بودن در خانواده شما ارثی است؟

پدرم که خط تحریری خیلی خوبی داشت از همان دوران کودکی یعنی هشت تا 9 سالگی مرا هم با خود به کلاس خط می‌برد. مشق‌های کلاسی‌ام همیشه بین معلم‌ها می‌چرخید و از طرف خانواده همیشه تشویق می‌شدم، حوالی 13 سالگی از شهرک فرهنگیان تا سر یخچال برای شرکت در کلاس خوشنویسی می‌رفتم؛ یادش بخیر آقای نجفی مسئول اداری انجمن بود، آن زمان انجمن خوشنویسان برو و بیایی داشت، درواقع در دهه 70 خوشنویسی جزو مهم‌ترین و به‌روزترین هنرها بود، هنوز رایانه و نرم‌افزار نبود و ارج‌ و قرب خوشنویسان بسیار بود. کلاس گرم و با صفا با برخورد خوب استاد تیموری و شوق و ذوق شاگردان، اشتیاق مرا هم بیشتر می‌کرد.

    * دوران حرفه‌ای خوشنویسی را از چه زمانی و زیر نظر چه اساتیدی آغاز کردید؟

چندین سال درگیر موسیقی بودم، اما در زمان تحصیل در دانشگاه چند ماهی با آقای محمد ظاهری در دانشگاه بوعلی و مجدداً با استاد تیموری نستعلیق را ادامه دادم و سال 84 مدرک ممتاز گرفتم. به توصیه استاد با یار همیشگی خوشنویسی‌ام، آقا سید عیسی حسینی که خاطرات بسیار با او دارم، بالاخره آقای فضلی را پیدا کردیم و چند ماهی خدمتش تعلیم ثلث دیدیم.

در سال 91 چند بار برای تکمیل ثلث به دارالکتابه خدمت اساتید خط ثلث رسیدم اما فعالیت حرفه‌ای بنده در زمینه خوشنویسی ثلث به اواخر سال 95 و شروع کار با استاد علی ایرانی برمی‌گردد. او خیلی لطف داشت و بسیار از محضرش آموختم.

    * معمولاً به چه سبکی بیشتر از همه برای خطاطی کردن علاقه دارید؟

در ثلث به شیوه خوشنویسان قدیم ترک من‌جمله؛ محمد شوقی، محمدامین، سامی افندی، مصطفی حلیم علاقه بیشتری دارم، اما به‌دنبال فرم‌های تازه‌ای هستم که اول دل خودم را ببرد.

   *  چرا خط ثلث را به‌صورت حرفه‌ای انتخاب کردید و وقت و سرمایه هنری‌تان را در این خط قرار دادید؟

با وجود کاربرد زیاد خط ثلث در کتیبه‌ها، بناها، فضاها و ویژگی منحصربه‌فرد آن در شکل‌های تزیینی مختلف، این خط به دلیل دشواری و نبود شناخت کافی، در استان ما و همچنین استان‌های هم‌جوار بسیار مهجور مانده است. اولین هدف بنده در خوشنویسی نیاز به یادگیری بیشتر ثلث و در کنار آن ایجاد شناخت بیشتر این خط در همدان بوده است.

   *  مبدأ خط ثلث و تکمیل‌کننده آن تا الان چه کسانی بوده‌اند؟

در این مورد اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. بسیاری معتقد هستند پیدایش خط ثلث از ایران یا ایرانیان بوده است؛ اما به این واقف هستم که در زمان صفویه و قاجار که در ایران، نستعلیق به شکوه خود می‌رسیده، ثلث نیز در ترکیه و حکومت عثمانی به رشد و شکوه خود رسیده است. تکمیل خط ثلث از حمدالله آماسی شروع شده و توسط استادان درجه‌یک ترک همچون مصطفی کوتاهی، مصطفی راقم، محمد شوقی و سامی افندی به قله زیبایی رسیده است.

    * درباره متون و ادبیاتی که در خوشنویسی استفاده می‌شود چه نظری دارید؟

در اکثر مواقع از خط ثلث برای نوشتن متون عربی استفاده می‌شود اما با متون و ادبیات فارسی هم کارهای بسیار خوبی می‌توان انجام داد. خود بنده هم کارهای زیادی به زبان فارسی انجام دادم و اگر عمری باشد سعی دارم آن را گسترش هم بدهم.

    *چرا فقط از اشعار سعدی و حافظ و آیات قرآن استفاده می‌شود و از متون دیگر کمتر استفاده می‌شود؟ راز استفاده از این متون و اشعار چیست؟

خوشنویسان بیشتر سعی می‌کنند مطالبی را برای خوشنویسی استفاده کنند که با ذهن مخاطب و حال و هوای جامعه نزدیک باشد و این مهم بیشتر با اشعار و گفته‌هایی عجین خواهد بود که در ذهن مردم وجود دارد و مقارن با استفاده از اشعار، آیات و گفته‌های برجسته خواهد بود.

    * اولین کسب مقام هنری شما در چه مسابقه و یا جشنواره‌ای بوده و تا‌کنون چه مقام‌هایی کسب کرده‌اید؟

فکر می‌کنم اولین مقام به حوالی سال 78 برمی‌گردد که در مسابقات استانی آموزش و پرورش اول یا دوم شدم؛ از مقام‌هایی که به یاد دارم؛ رتبه سوم ثلث در مسابقات ملی دانشجویی سال 85، رتبه اول ثلث در جشنواره استانی وقف سال 91، رتبه اول نسخ در جشنواره استانی وقف سال 91، رتبه سوم نسخ و ثلث در جشنواره استانی باباطاهر سال 93، رتبه سوم جشنواره محیط‌زیست همدان 96، رتبه تقدیری در جشنواره ملی رضوی سال 96، رتبه سوم ثلث در جشنواره ملی وقف سال 98 و رتبه تقدیری ثلث در کارگاه موزه ملی خوشنویسی سال 99.

    * آیا تاکنون به‌صورت انفرادی یا گروهی نمایشگاهی برپا کرده‌اید؟

نزدیک به 25 نمایشگاه گروهی و یک نمایشگاه انفرادی عکاسی و خوشنویسی در رشته ثلث در سال 91 داشته‌ام.

    * شما در منزل خودتان چه آثار هنری را روی دیوار دارید؟

معمولاً به دلیل تعدد کارها از عکس و خوشنویسی و تذهیب، هرچند وقت یک‌بار برای تنوع، تعدادی رو بر دیوار خانه می‌زنیم.

    * آقای سلطانی شما در رشته‌ هنری دیگری غیر از خطاطی و خوشنویسی فعالیت داشته یا دارید؟

بنده علاقه‌مند به موسیقی سنتی و عکاسی هم هستم و فعالیت‌هایی چون اجرا با گروه‌های موسیقی و نمایشگاه عکاسی هم داشته‌ام، با ساز سنتور و سه‌تار آشنایی نسبی دارم اما ساز اصلی بنده تنبور است و همچنان مشغول فعالیت‌هایی در زمینه موسیقی هستم.

    * نظرتان در مورد خوشنویس‌های استان چیست؟

به نظر بنده در دهه 70 خوشنویسان همدانی نسبت به استان‌های دیگر جلوتر بوده‌اند. در حال حاضر نگاه به خوشنویسی خیلی دقیق و موشکافانه شده، درعین‌حال در چند سال اخیر همدان از دیگر استان‌ها در رشد خوشنویسی عقب‌مانده است. البته شورای جدید انجمن با وجود مشکلات موجود به‌ویژه کرونا گام‌های مثبتی برداشته است. در سطح بین‌المللی چند سالی است که ثلث نویسان ایرانی حرف‌های زیادی برای گفتن دارند و در جشنواره‌های خوشنویسی خوش می‌درخشند.

    * با این تفاسیر آیا به آینده خوشنویسی در استان امیدوارید؟

با شرایط موجود؛ یعنی عدم‌حمایت دولت، کاهش استفاده مردم از خوشنویسی با وجود رایانه و صنعت چاپ و طبعاً تبدیل شدن خوشنویسی به یک کار صرفاً هنری، آینده خوبی را برای خوشنویسی نمی‌بینم.

    * در حال حاضر عمده مشکلی که هنرمندان در استان با آن مواجه هستند چه چیزهایی است؟

آماری شدن فعالیت‌های اداره فرهنگ و ارشاد و حوزه هنری که البته بیشتر فعالیت‌های ارشادی دارند تا فرهنگی، نبود فضای مستقل و در دسترس مردم برای آموزش در انجمن خوشنویسان و عدم وجود فضای نمایشگاهی درخور که بتواند مردم را با خوشنویسی آشتی دهد، کاهش اشتیاق مردم نسبت به خوشنویسی و خط خوب به‌دلیل عدم توجه حکومت در سالیان اخیر به این هنر گران‌قدر و کاهش شدید فعالیت‌های هنرمندان در فضای بین‌المللی به‌دلیل افت روابط بین‌المللی کشورمان با کشورهای منطقه و دنیا، به‌دلیل اینکه هنرمندان ایرانی خیلی سخت می‌توانند در فضای بین‌المللی فعالیت کنند، ازجمله این مسائل و مشکلات است؛ خبر دارم که عرب‌ها که قبلاً مشری پر و پا قرص ایرانی‌ها بودند اما در حال حاضر دیگر علاقه چندانی به آثار هنرمندان ایرانی ندارند.

*منظورتان را از فعالیت‌های ارشادی متوجه نشدم!

تمرکز نهادهای متولی بر فعالیت‌های هنری و فرهنگی زیاد نیست و بیشتر مسائل دینی و سیاسی می‌پردازند، مثلاً نمایشگاه با موضوع نماز برگزار می‌شود و البته نه اینکه این موضوع بد باشد اما اینکه 95 درصد این موضوعات باشد و پنج درصد هنری را زیبنده نمی‌دانم، مثلاً می‌توان به ارزش‌های اخلاقی نظیر صداقت و راستی هم در این حیطه پرداخت و منافاتی با حوزه فعالیت فرهنگ و ارشاد ندارد.

    * آیا خوشنویسی، یک هنرمند را از نظر مادی تأمین می‌کند و آیا شما از زندگی هنریتان راضی هستید؟

خیر، به هیچ‌وجه تأمین نمی‌کند، مخصوصاً در این دوران تحریم که نیازهای اولیه مهم هستند نه آثار هنری. هنر زمانی ارزش دارد که مردم نگران نان و مایحتاج اولیه خودشان نباشند. متأسفانه نگرش حکومت نسبت به هنر ابزاری است! من خدا را شکر، ناراضی نیستم اما دوست داشتم وقت و انرژی بیشتری برای رشد و ترقی بگذارم، اما می‌توانم بگویم من با هنر سعی کردم حال خودم را بهتر کنم و در لحظاتی که مشغول هنر هستم سفری به ناکجاآباد داشته باشم.

   *  نظر شما درباره نرم‌افزارهای رایج خوشنویسی چیست؟

به نظرم بزرگ‌ترین ضربه در کاهش علاقه مردم به خوشنویسی، استفاده از نرم‌افزارهای خوشنویسی است. سال‌ها پیش در کارهای تبلیغاتی مثل پارچه‌نویسی، تابلوسازی و هر کار متنی دیگری، طراح باید در خوشنویسی تبحر پیدا می‌کرد اما الآن قضیه فرق کرده و با استفاده از فونت و شرایط تایپ و صنعت چاپ، خوشنویسی به گوشه‌ای خزیده است. حتی الآن تعدادی از خوشنویسان برای کارهای جشنواره‌ای هم از نرم‌افزار استفاده می‌کنند! به نظرم رایانه بزرگ‌ترین آفت خوشنویسی بوده است.

    * ممنون از شما و وقتی‌که در اختیار ما قرار دادید، به‌عنوان کلام پایانی اگر مطلبی هست بفرمایید.

بلبلی برگ گلی خوش‌رنگ در منقار داشت/ و اندر آن برگ و نوا خوش ناله‌های زار داشت

گفتمش در عین وصل این ناله و فریاد چیست/ گفت ما را جلوه معشوق در این کار داشت

از همسرم به خاطر حمایت‌های زیادش و از پدرم برای ایجاد محیطی برای یادگیری هنر تشکر می‌کنم؛ اما هر چه هست از تپش‌های قلب مادر است...