نقش ورودی شهرها در نگاه نخست گردشگر موضوعی بسیار مهم و انکارناپذیر است از این رو در بسیاری از شهرهای دنیا این مقوله مورد توجه مهندسان شهرسازی قرار گرفته تا با ایجاد فضای خاطره‌انگیز برگرفته از ویژگی‌ها و بافت تاریخی شهر تصویرسازی مناسبی را در ذهن مسافر از آن منطقه ‌ایجاد کنند.
اهمیت ورودی‌ها آن‌قدر مهم است که ویترینی از فضای درون آن شهر را برای مسافران و گردشگران به نمایش می‌گذارد بنابراین هر بیننده‌ای با دیدن این ورودی‌ها ناخودآگاه دچار قضاوت‌های درونی می‌شود.
ورودی هر شهر باید بر اساس ضوابط و اصول شهری به گونه‌ای باشد که به‌عنوان پیشانی یک شهر با جذابیت تمام، زیبایی و ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود را به رخ نظاره‌کنندگان آن بکشاند و باعث شخصیت‌بخشی به آن شهر شود و حس تعلق را برای ساکنان آن مناطق به‌وجود آورد.
شهر همدان به‌واسطه قرار گرفتن در کریدور همدان از دیرباز مورد توجه ملت‌های متعدد بوده و در ادوار مختلف میزبان گردشگران و بازرگانان بسیاری از چهار گوشه دنیا بوده است.
بیشتر شهرها با ایجاد فضای مناسب نه‌تنها جلوه و زیبایی خاصی به آن داده‌اند بلکه هر یک از رهگذران با اشتیاق فراوان برای ورود به چنین شهری لحظه‌شماری می‌کنند اما متأسفانه تاکنون برای ورودی‌ و خروجی‌های شهرهمدان به‌عنوان شاهراه گردشگری، اقتصادی کشور هیچ‌گونه اقدام اساسی که به جدیت پیگیری شود، صورت نگرفته است.
در دهه‌های اخیر به‌دنبال تحولات گسترده صنعتی در دنیا و رشد جوامع صنعتی ورودی شهرها به‌عنوان شاخص توسعه‌یافتگی و هویت‌بخش هر منطقه محسوب می‌شود که در این بین شهر همدان با وجود حجم بالای تردد خودروها و فعالیت گسترده در حوزه گردشگری و نیز تجارت بین‌المللی، از این مقوله شهری عقب مانده و همچنان در دهه‌های پیش به‌سر می‌برد. ورودی‌های شهر همدان از محدوده شمال و غرب به‌دلیل ایجاد سازه‌های غیر اصولی، احداث دکه‌های دستفروشی، تجمع خارج از عرف کامیون‌ها و نبود علائم راهنمایی رانندگی مناسب، در نگاه نخست آشفتگی و شلوغی را در ذهن مسافر تداعی می‌کند که این امر از نقاط ضعف پایتخت تاریخ و تمدن کشور محسوب می‌شود.
عدم استفاده از الگوی مناسب شهری، عدم رعایت حریم‌ها، تراکم بالای مغازه‌ها در محدوده، نبود فضای سبز مناسب و المان‌های شهری، عدم استفاده از تابلوهای تجاری و خدماتی، نبود مراکز اقامتی و رفاهی مناسب برای گردشگران از عوامل بروز آشفتگی و ناهنجاری بصری در نگاه مخاطب است که تاکنون نیز از دید مسئولان شهری به دور مانده است.
اسقرار واحدهای ناسازگار همچون واحدهای تعمیراتی خودرو، صافکاری، گارگاه‌های خارج از عرف شهری که خود منشأ آلودگی و ایجاد زباله‌های مکانیکی در حاشیه راه‌ها هستند، اسقرار پارکینگ‌های خودروهای سنگین که اصولاً خالی از خودرو هستند و اغلب کامیون‌ها در حاشیه راه‌ها توقف کرده‌اند موجب شده تا مبادی ورودی شهر همدان در وضعیت نامناسبی به سر ببرد. البته طی پنج سال گذشته بارها و بارها به این موضوع پرداختیم اما متأسفانه هنوز شاهد تغییر خاص مثبت در ورودی‌ها شهر همدان نیستیم.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا بار دیگر در این باره گفت‌وگویی را با عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه ورودی‌های شهر از چند بعد قابل بررسی است، و می‌توان آن را یک تمدن، شهر و یک مدینه قلمداد کرد گفت: در واقع ورودی‌های شهر معرف خصوصیات و عناصر شاخص هویتی همان شهر هستند که عملاً نوعی مرز تلقی می‌شوند.
وی با بیان اینکه آثار تخریبی به جامانده از شهرها نشانگر آن است که عملاً ورودی‌ها در و دروازه بودند، اظهار کرد: درواقع حتی دور شهرها دیوار وجود داشت و برای دروازه نگهبان می‌گذاشتند حال آنکه از اواخر دوره قاجار و از اوایل دوره پهلوی اول، یکی از نتایج تمدنی و مدرنیسم این بود که برج و باروی شهرها فروریخت و به تعبیری آستانه فیزیکی ورودی شهرها به آستانه احساسی بدل شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با اشاره به اینکه البته این آستانه احساسی در شهرهای مختلف متفاوت است، ابراز کرد: هرچه شهرها بزرگ‌تر و به کلان‌شهرها نزدیک‌تر می‌شوند محدوده آستانه احساسی بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود.
عراقچیان ادامه داد: مثلاً برای شهر تهران با گذشتن از ساوه از 50 کیلومتری این شهر آستانه احساسی تهران آغاز می‌شود به طوری که اگر افراد در این فاصله بپرسند کجا هستید عنوان می‌کنند به تهران رسیدیم.
وی با بیان اینکه این محدوده در شهر همدان بین 25 تا 30 کیلومتری است و در شهرهای کوچک‌تر به 15 تا پنج کیلومتر می‌رسد، ابراز کرد: حتی در شهرهای درجه سه و چهار این محدوده حتی به 200 تا 300 متر می‌رسد.
این استاد دانشگاه با اشاره به سه ورودی شهر همدان از سمت ملایر، تهران و جاده کرمانشاه، اظهار کرد: هرکدام از این ورودی‌ها دارای موقعیت خاصی است پس نمی‌توان برای آن‌ها تصمیم یکسان گرفت و باید برای هر یک از ورودی‌ها نسخه جداگانه پیچید.
عراقچیان با بیان اینکه در ورودی ملایر نرسیده به آبشینه، آستانه ورودی احساسی شروع می‌شود، تشریح کرد: آستانه فیزیکی این ورودی میدان امام حسن (ع) است.
وی با اشاره به اینکه در جاده تهران تقریباً با اتمام آزادراه (با رسیدن به پلیس راه) وارد آستانه احساسی شهر می‌شویم، اظهار کرد: این محدوده حدود 25 کیلومتر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان ادامه داد: البته در این بین درست است شهر جورقان به لحاظ تقسیمات کشور شهری جداگانه است اما به لحاظ احساسی، جزئی از آستانه احساسی همدان به حساب می‌آید بنابراین هر اتفاقی قرار است در این شهر بیفتد باید زیر نظر مقامات ارشد استان صورت پذیرد تا تعریفی برای شهر همدان نیز داشته باشد.
عراقچیان با بیان اینکه از سمت جاده کرمانشاه نیز آستانه‌های مختلفی وجود دارد اما منطقی‌ترین آستانه احساسی در این ورودی از سه‌راهی صالح‌آباد آغاز می‌شود، بیان کرد: این محدوده مساحتی بین 10 تا 15 کیلومتری دارد.
وی با بیان اینکه ورودی‌های شهر درست بسان برخورد نخست افراد با یکدیگر و فراهم کردن بستر قضاوت آن‌ها است، تشریح کرد: در خصوص قضاوت شهر، آنچه ملاک قرار می‌گیرد ورودی‌ها است مثل سلام و علیک اولیه افراد با یکدیگر و تأثیر رفتار نخست در قضاوت.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان افزود: بنابراین اگر ورودی شهری مغشوش، آشفته، پربلوا و شلوغ باشد، علی‌رغم داشتن ظرفیت‌های بالای گردشگری و تاریخی، ذهنیت خوبی برای گردشگر به‌وجود نخواهد آورد.
عراقچیان ادامه داد: مصداق واقعی این آشفتگی شهر همدان است زیرا گردشگر از هر سه ورودی با یک اغتشاش بشری و نابه‌سامانی مواجه می‌شود.
وی با بیان اینکه این ورودی مغشوش، شهر را در ذهن گردشگر یک شهر آشفته معرفی می‌کند، تصریح کرد: مشاور طراحی ورودی‌های شهر همدان، همان مشاور طرح جامع شهری همدان است که ناتوانی خود را در هر دو طراح به اثبات رسانده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه متأسفانه سه پروژه بزرگ در شهر همدان به این مشاور سپرده شده، اظهار کرد: تأسف‌بارتر اینکه این مشاور بیشتر دارای گرایش برنامه‌ریزی است نه طراحی شهری.
عراقچیان با بیان اینکه بنده ناظر علمی طرح ورودی‌های شهر همدان هستم، ابراز کرد: مشاور با گرایش برنامه‌ریزی، لکه‌های‌رنگی برای کاربری‌های مختلف درنظر می‌گیرد اما متأسفانه نگاهش عدد و رقمی است نه زیباسازی، طراحی و معماری.
وی ادامه داد: یعنی بیشتر روی این مسئله کار می‌کند که چند متر کاربری تجاری، گردشگری، مسکونی و غیره در طرح وجود داشته باشد اما توجهی به کالبد پروژه و مسائل و مبانی که شهر را زیبا می‌کند، ندارد.
وی با اشاره به اینکه این مشاور عمدتاً به‌دنبال این است که مابه‌ازای تعریض معابر امتیازی به مردم بدهد، تشریح کرد: گرچه من اعتراضی به این امر ندارم اما مشکلم این است که وی صرفاً دیدگاه دوبعدی دارد یعنی تنها به طول، عرض و مساحت توجه می‌کند، در حالی که طراحی که به‌دنبال طراحی ورودی‌های شهر است باید دید سه‌بعدی نسبت به موضوع داشته باشد تا بتواند کار را به‌صورت معمارانه و شهرسازانه دنبال کند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه متأسفانه علیرغم تذکراتی که مبنی بر وجود معایب در طرح‌ها داده شده، مشاور هیچ توجهی به این موضوعات نکرده، اظهار کرد: تاکنون هیچ‌گونه اصلاحی در طرح‌ها ارائه نشده است.
عراقچیان در پاسخ به این سؤال که آیا مدیران ارشد استان همدان با توجه به کم‌کاری مشاور لازم است به موضوعاتی همچون موضوع ثبت جهانی هگمتانه ورود داشته باشند؟ عنوان کرد: در این موضوع چند مسئله قابل بحث است؛ نخست اینکه گرچه به لحاظ اداری قرارداد مشاور با شهرداری است و دانشگاه بوعلی نیز ناظرعلمی این طرح است اما چون در تأمین هزینه‌های پروژه در بیان مبانی نظری و اصول اساسی مقامات ارشد و سازمان‌های متولی امر زیباسازی و ساماندهی شهر هستند یقیناً دستگاه‌هایی همچون سازمان میراث فرهنگی، سازمان جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی و معاون عمرانی استانداری می‌توانند به این موضوع ورود کنند زیرا اگر به‌دنبال ثبت جهانی هگمتانه هستیم باید نابه‌سامانی ورودی‌های شهر و لزوم به سامان دادن آن از سوی این دستگاه نیز در قالب فریاد مطالبه شود.
وی افزود: این امر در تصمیم‌سازی مأموران یونسکو مؤثر خواهد بود زیرا یک شهر جهانی تاریخی در حداقل شرایط باید از نظم بصری برخوردار باشد.

طاهره ترابی مهوش