یکی از موضوعات مهم و همیشه مورد بحث در ایران اسلامی مسئله حجاب و پوشش است؛ این ارزش الهی از سویی با بی‌توجهی و بعضاً اباحه‌گری برخی از خانم‌ها و آقایان مواجه است و از دیگر سو با نداشتن نگاه راهبردی، کلان و مؤثر از سوی مسئولان و متولیان امر، به یک مسئله حساس در کشور تبدیل شده است.

از سوی دیگر بعضاً نگاه سطحی به موضوع و استفاده از روش‌های نادرست برای حل موضوع نیز باعث شده تا به‌رغم اقدامات گسترده و متعدد فرهنگی نه‌تنها نتیجه لازم در این زمینه عاید نشود، بلکه اقدامات مورد اشاره نتیجه معکوس در پی داشته باشد.

همه این‌ها در حالی است که رهبر معظم انقلاب بارها در مورد ضرورت توجه به حفظ و تعمیم اصول و ارزش‌های اسلامی با به‌کارگیری تمام ابزار و ظرفیت‌های موجود و قابل دسترس و اجرای اصولی فریضه امر به‌ معروف ‌و نهی ‌از منکر در مقابله با همه نوع هنجارشکنی‌ای سخن گفته‌اند.

با این حال به‌نظر می‌رسد در سایه کم‌توجهی برخی از مسئولان و شیطنت دشمنانی که طی سالیان گذشته با یک هجمه تبلیغاتی گسترده از هر نوع شگرد و ابزار و روشی برای ترویج بدحجابی و بی‌حجابی علیه ایران اسلامی استفاده کرده‌اند، اینک در شرایطی قرار گرفته‌ایم که نیاز داریم به ساحت گفت‌وگو برگردیم و به‌عنوان شهروند یا مسئول گره‌گشا باشیم.

با ذکر این مقدمه آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی خبرنگار سپهرغرب با دکترای عرفان اسلامی و روان‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان همدان در خصوص راهکارهای اقناع‌سازی در حوزه حجاب است؛ او ابتدا به تبیین ضعف ما در سه حوزه شناختی، افکاری و رفتاری در این حوزه پرداخته و سپس راهکارهای خود را بیان می‌کند:

ما به لحاظ شناختی ضعیف عمل کرده‌ایم

دکتر فائزه بالایی در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه حجاب یک رفتار بوده که ماحصل شناخت، افکار و احساسات فرد است که در یک نمود بیرونی خود را نشان می‌دهد، عنوان کرد: ارزیابی میدانی در مورد وضعیت حجاب نشان می‌دهد ما به لحاظ شناختی ضعیف عمل کرده‌ایم. اگرچه بخشی از آن بر دوش کسانی است که به بلوغ عقلانی رسیده‌اند اما، ما در مدارس و دانشگاه‌ها در این حوزه کم‌کاری کرده‌ایم. یعنی اگر نگوییم اصلاً، به‌ندرت می‌بینید که در حوزه شناختیِ حجاب، این موضوع در مدارس و دانشگاه‌های ما مورد بحث و گفت‌وگو قرار بگیرد.

در حوزه احساسات، هیجانات، افکار و باورها موفق‌تر بوده‌ایم

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در حوزه احساسات و هیجانات که در کنار افکار و باورها قرار می‌گیرد، عملکرد برخی حوزه‌ها خوب بوده و چند الگو در این بخش شکل گرفته که اغلب به همت مدارس و کانون‌های فرهنگی بوده است؛ برگزاری جشن تکلیف دختران در حضور رهبر انقلاب، برگزاری مسابقاتی در حوزه حجاب و مواردی از این قبیل اقداماتی هستند که در سال‌های اخیر انجام شده و نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. اگرچه نمی‌توان به همین مقدار هم بسنده کرد و برگزاری جشن‌های تکلیف دانش‌آموزی را کافی دانست.

در حال حاضر در حوزه رفتاری عملکرد مطلوبی نداریم

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان این را هم اضافه کرد که به لحاظ رفتاری، عملکرد ما در حوزه حجاب ضعیف بوده و کافی است در هر شهری به مکان‌های عمومی سری بزنیم، خواهیم دید وضعیت حجاب افسارگسیخته است. در برخی شهرها بیشتر و در برخی دیگر به لحاظ بافت‌های سنتی و اجتماعی که از گذشته وجود داشته کمتر بوده و به لحاظ کلی وضعیت مطلوبی وجود ندارد.

بالایی سپس توضیح داد: نقطه ایده‌آل این است که درصد قابل‌توجهی از افرادی که به بلوغ عقلی رسیده‌اند، شناخت خوبی نسبت به مسئله حجاب داشته باشند، احساسات مثبت را با حجاب تجربه کنند و رفتار درستی از خود نشان دهند؛ البته رفتاری که مدنظر است فقط در حوزه پوشش نیست مسئله‌ای که در حوزه شناختی در آن اشتباه رخ می‌دهد؛ بلکه منظور از حجاب در اینجا دو حوزه حیا و پوشش است.

پوشش و حیا دو مقوله جداست

وی در ادامه سخنان خود با اشاره به رعایت پوشش تصریح کرد: پوشش به این معناست که حدود شرعی مشخص شده رعایت شود؛ دست‌ها، گردی صورت و... حیا به معنای خویشتن‌داری در رفتار است. در جامعه ما گاهی شاهد این هستیم که حجاب به لحاظ ساختاری خوب رعایت می‌شود اما در بعد حیا و عفت ضعیف هستند.

حیا همان حجاب نیست!

این استاد دانشگاه ادامه داد: کمرنگ بودن حیا در جامعه به این نگاه برمی‌گردد که گمان می‌کنیم اگر ساختار فیزیکی حجاب اصلاح شود، مسئله تمام شده! در صورتی که بخش عمده‌ای از دستورات دینی ما در آیات و روایات مربوط به حیا و رعایت حریم خصوصی خود و دیگران است.

در نقطه مطلوب بنا نیست همه جامعه مثل هم فکر کنند

بالایی تأکید کرد: در نقطه مطلوب و ایده‌آل بنا بر این نیست که همه اعضای یک جامعه مثل هم فکر کنند، مثل هم لباس بپوشند و در یک سطح حجاب برابر باشند چراکه مدل‌های دینداری ما با هم متفاوت بوده و بینش متفاوتی نسبت به جهان داریم؛ مسئله این است که ما معتقدیم اصول اولیه‌ای وجود دارد که ما به‌عنوان یک جامعه اسلامی از ولنگاری در حوزه حجاب بیرون بیاییم و به یک نقطه قابل قبول برسیم.

وی سپس به روش‌های اقناع‌سازی در حوزه حجاب اشاره کرد و متذکر شد: باید از دوران ابتدایی، متوسطه اول، متوسطه دوم و دانشگاه‌ها میزان کرسی‌های آزاداندیشی و نشست‌ها، مباحثه‌ها و مناظراتی که برای دختران گذاشته می‌شود به اندازه‌ای برسد که افراد نظرات خود را در مورد حجاب بیان کنند، بیان نظرات در گفت‌وگوهای آزاد بخشی از مسیر را برای ما روشن می‌کند.

متأسفانه میزگردهای گفت‌وگو در مدارس و دانشگاه‌ها بسیار کم است

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان یادآوری کرد: متأسفانه این میزگردهای گفت‌وگویی بسیار کم است؛ در دروان مدرسه که اصلاً وجود ندارد، در حوزه دانشگاه هم بسیار اندک است. این در حالی است که زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند و مردم نیز باید اقناع شوند که بتوانند با آنان همراهی کنند که متأسفانه شاهد هستیم توجهی به این موضوع صورت نمی‌گیرد. یعنی نه در حوزه بانوان شاهد شکل‌گیری این جلسات گفت‌وگو هستیم و نه آقایان.

بالایی با این بیان که گاهی رضایت قلبی برای رعایت پوشش و باور به آن وجود دارد اما چون محیطی برای اظهار نظر و گفت‌وگو وجود ندارد باعث می‌شود زنان از حدودی که در نظر دارند پایین‌تر بیایند، سخنانش را در این بخش به پایان برد.

کسانی که در حوزه شناختی حجاب پژوهش کرده‌اند نتایج مطالعات خود را عرضه کنند

وی سپس گفت: تاکنون چقدر این پرسش‌ها که «ضرورت حجاب چیست؟»، «جامعه چقدر می‌تواند با رعایت حجاب به امنیت روانی و امنیت عاطفی نزدیک شود؟» و مواردی از این قبیل، طرح شده است؟ کسانی که در این زمینه در حوزه شناختی کار علمی و پژوهشی داشته‌اند چقدر به میدان آمده و این موارد را ارئه کرده‌اند؟ وظیفه این افراد است که این نکات را تبیین کنند تا جوانان نمونه کار علمی آثار حجاب در زندگی را ببینند.

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان ادامه داد: این موضوع باید به بارها تکرار شود نه اینکه فقط در هفته حجاب در خصوص آن صحبت کنیم.

بالایی سپس اعلام کرد: علاوه بر موارد مذکور، رصد جامعه فعلی نشان می‌دهد هزینه فردی که بی‌حجاب است به‌مراتب کمتر از فردی است که حجاب دارد؛ البته منظورم فقط هزینه اقتصادی نیست. درست است که ساختار جامعه با حجاب موافق است اما به‌دلیل تفکر لیبرال سرمایه‌داری افرادی که حجاب دارند باید هزینه بیشتری را متحمل شوند.

وی اذعان کرد: کسی که به‌دنبال یک لباس مناسب برای رعایت پوشش اسلامی است بسیار در سختی قرار دارد در صورتی که فرض کنید در همین همدان کسی که مانتوی جلوی باز می‌خواهد با کمترین قیمت می‌تواند از هر فروشگاهی آن را تهیه کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: منهای این بحث اقتصادی، نگاه به یک خانم محجبه در جامعه درجه دو است و هرکدام یک توجیهی دارد تا عادی‌سازی شود؛ پس هزینه باحجاب بودن بالاست و ما باید کاری کنیم که هزینه باحجاب بودن کم شود. گاهی حتی در مکان‌های دولتی افرادی به‌کار گرفته می‌شوند که این سؤال پیش می‌آید که این فرد با چه گزینشی انتخاب شده و الگوسازی می‌کند؟

نوجوان امروز با تعارض شدید در جامعه مواجه است

بالایی سپس به موضوع تعارضات اشاره کرد و گفت: کافی است گاهی از دید یک نوجوان که می‌خواهد حجاب را انتخاب کند به مسائلی که در جامعه ما می‌گذرد دقت و توجه کنیم، آن وقت می‌بینیم چقدر تعارضات جدی است؛ مثلاً ببینید صداوسیمای ما چه نوع حجابی را تبلیغ می‌کند؟ مدل حجابی که تبلیغ می‌کند به اسم زیباسازی حجاب، ضد حجاب است. فلسفه حجاب پنهان کردن زیبایی‌ است.

وی ادامه داد: در بخش مردمی هم این تعارضات شدید است و نوجوان نمی‌داند چه کار باید بکند. در حوزه الگوسازی هم تعارض‌ها جدی است؛ گاهی ما یک خانم محجبه را به عنوان الگو معرفی می‌کنیم گاهی اوقات نه، اتحاد و یکپارچگی وجود ندارد. یا مثلاً گاهی یک معلم در فضای عمومی جامعه یک نوع حجاب دارد و در فضای مجازی یک نوع دیگر. این تعارض‌ها چه دیدگاهی برای نوجوان ایجاد می‌کند جز اینکه او را سردرگم کند؟

 ما نمی‌توانیم یک‌دست‌سازی کنیم اما باید به یک نمره قابل قبول برسیم

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان با این بیان که برخی مسائل فرامذهبی است؛ توضیح داد: گاهی یک خانم بنا به اقتضائات جایگاهی که دارد باید مسائل را رعایت کند اما ما در این بخش هم شاهد ضعف هستیم. مثلاً من واقعاً نمی‌دانم چطور می‌شود یک معلم کاشت ناخن داشته باشد؟ او موظف است این مسائل را رعایت کند. ما نمی‌توانیم یک‌دست‌سازی کنیم اما باید به یک نمره قابل قبول برسیم.

نمی‌توان بخشی از نیازهای یک جامعه را برآورده کرد و بخشی دیگر را نادیده گرفت

بالایی در بخش پایانی سخنانش خود به این موضوع هم اشاره کرد که مقایسه حجاب با مفاسد اقتصادی و سیاسی کار اشتباهی است، چون ما در حوزه شناختی ضعیف عمل کرده‌ایم؛ قرار نیست که ما وقتی به سمت یک ارزش می‌رویم از بقیه ارزش‌ها دست بکشیم. مبارزه با مفاسد سر جای خود و حجاب هم سر جای خود. نمی‌توان بخشی از نیازهای یک جامعه را برآورده کرد و بخشی دیگر را نادیده گرفت.