«دریاچه زریوار» یکی از چشمه‌های بی‌همتای آب شیرین جهان با ارتفاع یک‌هزار و 285 متری از سطح دریا، طول 6 کیلومتر و عرض متوسط سه کیلومتر با مساحتی برابر سه هزار و 292 هکتار است، اکوسیستم تالاب «زریوار» مریوان به‌عنوان یک واحد اکولوژیکی و یک اکوسیستم آبی در کردستان پدیده‌ای بسیار زیبا و نادر است که در یک دره طولی نسبتاً وسیع از دو طرف غرب و شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه‌ شده است.

دریاچه زریوار مریوان دارای یک‌هزار و 200 هکتار نیزار، سه هزار و 400 هکتار پناهگاه حیات وحش و دو هزار و 300 هکتار تالاب است و سال 79 به عنوان بیست و پنجمین تالاب کشور در کنوانسیون بین‌المللی رامسر ثبت شده است.

تالاب «زریوار» مریوان با اینکه یکی از منحصربه‌فردترین تالاب‌های آب شیرین جهان به شمار می‌رود، متأسفانه در طول زمان بی‌مهری‌های زیادی به خود دیده و اختصاص نیافتن اعتبارات طرح نجات «زریوار» حیات آن را با مشکل جدی روبرو کرده است.

جلسات نجات‌بخشی زریوار در سطح شهرستان و استان و مصوبات زیادی که طی این سال‌ها برای نجات این دریاچه برگزار شده است در همان چهارچوب اتاق‌ها و پشت میزها مانده است که اگر این‌گونه نبود امروز شاهد به گل نشستن بخش قابل توجهی از این دریاچه آب شیرین نبودیم.

در حالی مسئولان استانی به جلسات ستاد نجات‌بخشی بسنده کرده و عملاً کاری برای نجات این نگین آبی غرب کشور انجام نمی‌دهند نیزارها روز به روز بر وسعت آبی دریاچه «زریوار» گسترش پیدا می‌کنند و ثانیه‌های مرگ را برای زریوار رقم می‌زنند.

  مردم خسته از وعده‌ها

مردم مریوان، زریوار را یکی از بزرگ‌ترین ظرفیت‌های رونق اقتصادی و گردشگری در این منطقه می‌دانند و معتقد هستند که مسؤولان پایشان را روی گاز نابود کردن این دریاچه گذاشته و با سرعت جلو می‌روند.

یکی از شهروندان مریوان می‌گوید: حدود چند سال پیش شفافیت آب زریوار به‌گونه‌ای بود که حتی آب آشامیدن با خود نمی‌آوردیم و از همین آب دریاچه چای درست می‌کردیم ولی امروز شرایط دریاچه بسیار نگران‌کننده است.

به گفته رحیم مجیدی، حالِ امروز دریاچه زریوار بد است، هر روز شاهد افزایش سطح خشکی دریاچه هستیم، از یک سو رشد زیاد نیزارها و عدم مدیریت در ساماندهی آن و از سوی دیگر کاهش بارندگی و ورود فاضلاب به داخل دریاچه زندگی بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین را با خطر جدی مواجه کرده به گونه‌ای که نفس آن به شماره افتاده است.

حالِ امروز دریاچه زریوار بد است، هر روز شاهد افزایش سطح خشکی دریاچه هستیم؛ اردک‌ماهی قاتل اکثر جانداران زریوار شده است، قبلا قورباغه هم در کنار ساحل دریاچه بود ولی اکنون صدای آن به گوش نمی‌رسد.

وی گفت: آب دریاچه زریوار دیگر مانند گذشته زلال نیست و علی‌رغم اینکه سال‌ها است برای نجات آن طرح جامع نجات نوشته‌اند و جلسات و کارگاه‌های مختلف برگزار می‌کنند و هر ازگاهی نیز مدیران استانی و یا کشوری از آن بازدید می‌کنند طرحی برای نجات آن عملیاتی نمی‌شود.

جلوگیری از ورود فاضلاب به دریاچه نیز در حد وعده مانده و خبری از عملی شدن آن برای نجات زیباترین تالاب کشور که به شدت در معرض نابودی قرار دارد، نیست!

نیزارها بزرگ‌ترین بلای جان زریوار هستند و کام شیرین این دریاچه را تلخ کرده‌اند، زمانی همین پارسال سطح آب در کنار آن دیواره سنگی بود، خشکسالی از یک سو، نیزارها و غیره همه دست به دست هم داده و نفس‌های بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین جهان را به شماره انداخته‌اند.

مسئولان باید به صورت اصولی فکری برای نجات این دریاچه بکنند نسخه‌های مقطعی دردی از تلخ‌کامی این دریاچه شیرین دوا نمی‌کند، گاهی اوقات برخی‌ افراد از سر ناآگاهی نیزارها را برای نجات زریوار آتش می‌زنند، این نیزارها امروز محل زندگی وحوش و پرندگان است، لذا بی‌توجهی به زریوار، ظلم بزرگی به طبیعت و محیط زیست است.

اگرچه نفس‌های زریوار به شماره افتاده است اما این دریاچه هنوز حیات دارد علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد، مسئولان قبل از اینکه خیلی زود دیر شود باید به داد این نعمت و ظرفیت بزرگ خدادادی برسند و اجازه ندهند سرنوشت‌ تلخ دریاچه ارومیه گریبان‌گیر زریوار شود.

  کسب نان از سفره آب زریوار

ارشاد پسر جوان مریوانی هم ماشین‌ شارژی برای مشتری روشن می‌کند و برای محاسبه زمان، تایمر کوچک کنار میز را روشن می‌کند، چند سال است به همراه دایی‌‌اش در دریاچه با اجاره این ماشین‌های شارژی کسب درآمد می‌کند از وضعیتی که امروز گریبانگیر زریوار شده ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: اگر بارندگی نداشته باشیم امیدی برای زنده ماندن این دریاچه وجود ندارد. زریوار در کنار زیبایی که به طبیعت مریوان داده محل و منبع کسب درآمد برای بیش از 100 خانواده است که به طرق مختلف روزی‌ خود را با کار در این دریاچه کسب می‌کنند. اگر امروز ما می‌توانیم در این محل کسب درآمدی داشته باشیم به خاطر وجود زریوار و آب آن است، اگر این آب خشک شود دیگر گردشگری به مریوان نمی‌آید و سفره روزی ما هم خالی و بی‌رونق خواهد شد.

وی ادامه داد: رونق شهر مریوان به طور خاص برای مردم آن، مرز نیست همین جاذبه‌های گردشگری است که اگر برای نجات زریوار کاری نشود آسیب جبران‌ناپذیری به اقتصاد گردشگری نه‌تنها این شهرستان بلکه کل استان می‌زند، آمار گردشگرانی که به استان کردستان سفر می‌کنند بیانگر این واقعیت است که مقصد بیشتر گردشگران، مریوان و دریاچه زریوار بوده است لذا این سوال پیش می‌آید، چرا متولیان و مسئولان فردای روشن گردشگری مریوان را باید تار کنند.

وی گفت: اعلام کردند برای نجات این دریاچه آب سد گاران را به سمت دریاچه هدایت می‌کنند اما هیچ اتفاقی در عمل نیفتاد و هر روز سطح دریاچه خشک و خشک‌تر می‌شود.

ورود فاضلاب از یک سو و بهره‌برداری ناصحیح صیادان و رهاسازی بچه‌ ماهی از نوع اره‌ماهی که بلای جان آبزیان دیگر شده از مشکلات ریز و درشتی است که امروز زریوار را به شدت مورد تهدید قرار داده است و از سوی دیگر مردم مریوان نیز آن‌گونه که باید از این ظرفیت ارزشمند حراست و حفاظت نمی‌کنند.

عده‌ای شهرداری و عده‌ای محیط زیست را متولی حفظ و حراست دریاچه می‌دانند ولی در عمل می‌بینیم این دریاچه با دو متولی عملاً روز به روز دارد نفس‌های آخرش را می‌زند و حیات آن به شدت به خطر افتاده است. چرا باید در این رابطه تا این میزان سهل‌انگاری صورت بگیرد مگر نه اینکه دریاچه زریوار به عنوان بیست و پنجمین تالاب ایران در کنوانسیون رامسر ثبت شد است پس چرا در زمینه نجات آن از این وضعیت کاری صورت نمی‌گیرد؟

  بی‌مسئولیتی مسئولان در قبال زریوار

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان معتقد است، دلیل اصلی کاهش سطح و حجم آب تالاب بین‌المللی زریوار مریوان، کاهش بارندگی و خشک‌سالی است.

فریبا رضائی با گله‌مندی از اینکه تعداد زیادی از دستگاه‌ها به وظیفه خود در برنامه جامع این تالاب بین‌المللی عمل نکرده‌اند، افزود: عدم اجرای تعهدات سایر دستگاه‌های متعهد در برنامه جامع تالاب زریبار، دخل و تصرف غیرمجاز، ساخت و ساز خزنده شهر به سمت تالاب و کشاورزی غیرمجاز در کنار عدم آگاهی و باورهای غلط در خصوص نیزار توسط بعضی از افراد سودجو مشکل اصلی این تالاب است.

وی اضافه کرد: پرونده‌های قضائی تشکیل شده برای متخلفان گویای تلاش و اهتمام ویژه مجموعه حفاظت محیط زیست استان برای حفاظت از تالاب زریوار است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان به برنامه‌های حفاظتی در تالاب زریوار اشاره کرد و گفت: احداث پنج واحد لاگون و استخر ترسیب و تصفیه فاضلاب‌های در پایین دست روستاهای ضلع غربی در سال‌های گذشته و قبل از وصل شدن فاضلاب این روستاها به سیستم تصفیه‌خانه، احداث سوله‌های جمع‌آوری فضولات دامی در روستاهای حاشیه تالاب، احداث مأمور سرا، به‌کارگیری محیط بان، خرید قایق موتوری کنترل مستمر شکار و صید از جمله مهم‌ترین اقدامات این اداره کل طی چند سال اخیربوده است.

رضائی افزود: احداث و تجهیز پاسگاه محیط‌بانی برده‌رشه با حضور 24 ساعته مامورین اجرایی، تجهیز کل محدوده تالاب به سیستم دوربین‌های مداربسته، آموزش مستمر جوامع محلی، تهیه نقشه ساماندهی محدوده 15 هکتاری گردشگری با اولویت اجرای پروژه‌هایی از قبیل ایجاد بازارچه سنتی برای ساماندهی دستفروش‌ها، تعمیر و بازسازی سرویس‌های بهداشتی محدوده، احداث و استقرار تلویزیون شهری به منظور اطلاع‌رسانی و همچنین عقد قرارداد جدید با شهرداری مریوان از دیگر اقدامات اخیر اداره کل محیط زیست استان بوده است.

  ساماندهی زریوار از حرف تا عمل

وی با اشاره به اینکه تالاب زریبار نیز با توجه به وابستگی مستقیمی که از لحاظ تامین آب به بارندگی حوضه دارد، یادآور شد: کاهش 42 درصدی بارندگی‌ها در استان تالاب زریبار را هم تحت تأثیر قرار داده و موجب کاهش سطح و حجم آب آن شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان اظهار کرد: قسمت اعظم اعتبارات ملی محیط زیست استان طی سال گذشته و امسال برای ساماندهی محدوده 15 هکتاری گردشگری تالاب که به دلیل سوء مدیریت سایر ارگان‌ها تبدیل به کانون آلودگی شده بود، اختصاص پیدا کرده است.

رضائی گفت: تصویب اعتبارات برنامه میان مدت پنج ساله در ستاد ملی حفاظت تالاب‌های کشور به ریاست معاون اول رییس جمهور برای نخستین بار و تعیین برنامه‌ها و شرح وظایف چهار دستگاه متولی از دیگر اقدامات اساسی به منظور بقای اکولوژیک اکوسیستم زریوار بوده است.

  برنامه نجات‌بخشی زیاد و عمل هیچ

دریاچه زریوار مریوان یکی از نادرترین جاذبه‌های زیست‌محیطی و گردشگری در کشور و حتی جهان به شمار می‌رود ولی به رغم هشدارهای صورت گرفته از سوی فعالان محیط زیست و همچنین کارشناسان در خصوص وضعیت این دریاچه تاکنون اقدامی عملی برای حفظ این اثر طبیعی در استان کردستان صورت نگرفته است.

مسئولان از آغاز دهه هفتاد به فکر ساماندهی و نجات دریاچه زریوار افتادند و در دهه هشتاد نیز هر چند سال یک‌بار استاندارانی سری به زریوار زده از نجات آن به‌عنوان یک اولویت مهم نام برده‌اند، اما در عمل هیچ کدام کاری نکردند، وعده‌های عملی نشده مسئولان مختلف کشوری و استانی در خصوص مدیریت مناسب این ظرفیت گردشگری در کنار بی‌تفاوتی‌های مردم و مدیران مربوط در طول سال‌های گذشته باعث شده نه تنها مشکلی از مشکلات زریوار مریوان حل نشود که روز به روز بر دامنه این معضلات و مشکلات نیز افزوده شد.

اگرچه وسعت از بین رفتن این تالاب پنج کیلومتری ثانیه به ثانیه بیشتر می‌شود، اما هنوز حیات دارد و نباید اجازه دهیم که این زندگی که حیات جانداران زیادی به آن وابسته است به این سهولت از بین برود.

گفتنی است؛ طول دریاچه زریبار حدود پنج کیلومتر و عرض آن حدود 1.6 کیلومتر، وسعت تالاب به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر و حداقل و حداکثر عمق آن به ترتیب دو و 6 متر است.

دریاچه زریوار مریوان دارای یک‌هزار و 200 هکتار نیزار، سه هزار و 400 هکتار پناهگاه حیات وحش و دو هزار و 300 هکتار تالاب است و سال 79 به‌عنوان بیست و پنجمین تالاب کشور در کنوانسیون بین‌المللی رامسر ثبت شده است.

گیاهان شناوری چون سراتوفیلیوم، سریوفیلیوم و گونه‌هایی از گیاهان خاردار و گونه‌های نی، هزارنی، بارهنگ آبی، نیلوفر آبی، علف هفت‌بند، پیچک‌ها، لویی، بزواش، جگن و نعناع پوشش گیاهی این تالاب را تشکیل می‌دهد.

سیاه ماهی خالدار، سیاه ماهی معمولی، عروس ماهی و ماهی گامبوزیا ازجمله گونه‌های بومی و ماهی آمور سفید، کپور آیینه‌ای، کپور معمولی، کپور سرگنده (بیگ هد) و فیتوفاک ازجمله گونه‌های غیربومی این دریاچه است.

شیرین مرادی