سه اقدام امیرالمومنین (ع) در مقابله با جریان نفوذ و آقازادگی!

حکومت چهار و اندی ساله امیرالمومنین(ع) به اندازه‌ای تاریخ را متاثر و وام‌دار خود کرده است که هنوز هم رویای بشر چشیدن ذره‌ای از حلاوت آن است، رویایی که خدا وعده تحقق‌اش را با ظهور آخرین وصی(عج) گره زده است؛ از این‌رو، به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت امیرالمومنین امام‌علی(ع) و به منظور بررسی اقداماتی که مولای متقیان(ع) برای اصلاح جامعه انجام دادند با حجت‌الاسلام‌والمسلمین «جواد سلیمانی»، عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) و کارشناس تاریخ اسلام گفتگویی ترتیب داده‌ایم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می‌شود:
 امیرالمومنین(ع) پس از رسیدن به خلافت و در دست گرفتن زمام امور چه تحولاتی را در حکومت‌داری رقم زدند؟
امیرالمومنین(ع) در حکومتداری بر اولویت‌بندی امور تاکید داشتند و اولویت‌ها را در دستور قرار می‌دادند لذا سه اقدام مهم را پس از رسیدن به خلافت انجام دادند؛ نخست عزل کارگزاران غیرخودی و نفوذیِ بنی‌امیه در دستگاه خلافت، به دستور امیرمومنان(ع) نفوذی‌های اموی در دستگاه علوی عزل و به جای آنها انسان‌های شایسته و متخصصان متعهد منصوب شدند.
اقدام دوم امیرالمومین(ع)، تقسیم مساوی بیت‌المال (غنائم جنگی، جزیه و خراج) بود و این غیر از درآمدهای داخلی است و اقدام سوم آنکه حدود الهی را درباره فقیر و غنی، آقازاده و جز آن به طور یکسان جاری کردند.
برای مثال نجاشی شاعر را که به اصطلاح امروزی از سلبریتی‌های زمان حضرت امیر(ع) محسوب می‌شد و اشعار او در جامعه نفوذ بسیار داشت، به دلیل شراب‌خواری در روز اول ماه مبارک رمضان هم از سمتش عزل کردند و هم دو بار او را حد زدند، یکی برای شراب‌خواری و دیگری برای روزه‌خواری.
البته عده‌ای از یمنی‌ها از این اقدام ناراحت شدند و به حضرت(ع) عرضه داشتند: فکر نمی کردیم کسانی که با شما همکاری می‌کنند و نمی کنند در محضرتان یکی هستند! حضرت(ع) در پاسخ آنها فرمودند: نباید کینه نسبت به افراد، مانع از اجرای عدالت شود (باید به دوست و دشمن در دادگاه عدل الهی یکسان نگریست).
  چه موانعی در مسیر اجرای این اقدامات و تحولات در حکومت‌داری، برای امیرالمومنین امام علی(ع) ایجاد شد؟
برای هر یک از این اقدامات موانع متعددی ایجاد شد چنان که کار را برای حضرت(ع) به جنگ‌های متعدد کشاندند، برای مثال طلحه و زبیر انتظار استانداری و فرمانداری داشتند و چون امام علی(ع) آنها را به این سمت منصوب نکردند، علیه حضرت(ع) جنگ جمل را به راه انداختند؛ یا در تقسیم بیت المال حتی برخی نزدیکان مولای متقیان(ع) به این تصمیم اعتراض و درخواست سهم بیشتر کردند، اما امام علی(ع) کوتاه نیامدند و حتی برای جمع کردن مردم دور خود و در مبارزه با معاویه حاضر نشدند سهم بیشتری از بیت المال به مردم بدهند و عدالت را اعمال کردند!
البته همانطور که گفته شد امیرالمومنین(ع) به تناسب اولویت‌ها عمل می‌کردند؛ برای مثال برخی بدعت‌ها توسط خلفای قبلی در دین وارد شده بود مثل اینکه هنگام وضو، از روی کفش مسح پا می‌کردند! یا در شب‌های ماه مبارک رمضان نماز تراویح را به جماعت می‌خواندند در حالی که نماز مستحبی به جماعت خوانده نمی شود، حضرت امیر(ع) در مقابله با این بدعت‌ها به دلیل جلوگیری از تفرقه سپاه و امت، اصلاح را در اولویت بعدی قرار دادند.
 در مقابله با آنها که کار را از حد گذرانده و در عمل توطئه و کارشکنی و علیه حکومت علوی اقدام می‌کردند، امام علی(ع) چه سیاستی را در پیش گرفتند؟
جنبه دیگر اقدامات امیرالمومنین(ع) نحوه برخورد ایشان با هنحجارشکنان و اغتشاشگران و عاملان ناامنی در جامعه مثل خوارج بود، عده ای از آنها حکومت علوی را قبول نداشتند و عده ای هم از معاویه فرمان می‌بردند؛ حضرت امیر(ع) تا زمانی که اینها مرتکب جنایت نشده بودند با آنها برخورد امنیتی نظامی نداشتند، اما وقتی کار را به سمت اقدام علیه جامعه و حکومت برده و شمشیر کشیده و جنایت می‌کردند، برخوردشان با آنها تند بود.
یکی از خوارج به حضرت امیر(ع) عرضه داشت: من پشت سر تو نماز نمی خوانم چرا حکمیت را پذیرفتی؟، حضرت(ع) فرمودند: برو و فردا بیا تو به تو بگویم، این اقدام عمل به سنت الهی بوده است، و در مقابل خواست خوارج برای زیر پا گذاشتن حکمیت، فرمودند: شما من را مجبور به پذیرش حکمیت کردید، حال که عهد بسته‌ام، زیر عهد خود نمی زنم!
از مرور سیره امیرالمومنین(ع) در دوران کوتاه خلافت ایشان برمی‌آید، حضرت(ع) با عاملان ناامنی و اغتشاش و علیه حکومت اسلامی تسامح نداشتند چون اینها بر اساس قوانین اسلامی اهل بغی بودند، البته ابتدا با اینها باید صحبت کرد و اگر اقناع نمی شدند، با آنها وارد قتال می‌شدند. همچنین، با آنها که در بازارها سبب ارعاب مردم شده و خانه‌ها و جامعه را ناامن می‌کردند چون مفسد فی الارض محسوب می‌شدند، برخورد محکم و قاطع قضایی داشتند.
امروز در نظام اسلامی ما نیز با اغتشاشاتی مواجه می‌شویم که باید به سیره امیرالمومنین(ع)، با آنها مقابله کنیم و با آنها که موجب ارعاب و تخریب اموال مردم می‌شوند و محل کسب آنها را به آتش می‌کِشند، به شیوه قضایی و با رای قاضی برخورد کنیم.
 در حکومت علوی که هنوز شیرینی آن در کام تاریخ است، برخی چهره‌های فاقد صلاح نیز سمت و پست داشته‌اند، این مسئله از چه باب بوده و چطور توجیه می‌شود؟
امیرالمومنین(ع) در فعالیت‌ها اهم و مهم می‌کردند، برای مثال وقتی مردم فردی را هرچند ناصالح انتخاب می‌کردند و بر حضور او در حکومت تاکید داشتند چنان کهاگر خواسته‌شان اجرا نمی شد از حکومت اسلامی دست می‌کشیدند!، مخالفت نکرده و رای مردم را می‌پذیرفتند تا زمان بر آنها حقیقت را روشن کند، مثل انتخاب اشعث‌بن‌قیس به فرماندهی قبیله کِندی در جنگ صفین، هرچند وی خیانت‌هایی کرد اما لشکر حضرت(ع) منسجم شد و 110 روز مقابل معاویه ایستاد و کار را تا جایی بر معاویه سخت کرد که وی نهایتاً فتنه قرآن بر نیزه کردن و حکمیت را به راه انداخت.
 آیا حضرت(ع) بنابر مصلحت نیز با رای مردم همراهی داشتند؟
بله، چنان که پس از به خلافت رسیدن، مردم کوفه بر فرمانداری ابوموسی عشری تاکید کردند و حضرت امیر(ع) به دلیل مصلحت اتمام حجت بر امت، موافقت کردند تا مردم در طول زمان خود به اشتباه در انتخاب‌شان پی ببرند.
امروز هم مصلحت اتمام حجت را در ماجرای برجام دیدیم چنان‌که مقام معظم رهبری از ابتدا بیان کردند امیدی به این مذاکره و قراردادش نیست، اما به دلیل خواست برخی از مردم، مخالفت نکردند، هشت سال دنبال برجام بودیم و نتیجه‌ای برایمان نداشت.
 دستاورد و رهاورد این اصلاحات برای حکومت امیرالمومنین(ع) چه بود؟ آیا حضرت(ع) توانستند در آن مدت کوتاه آنچه را که باید، انجام دهند؟
برخی چنین تعبیر می‌کنند که امیرالمومنین(ع) با همه این اقدامات چهار سال و اندی بیشتر حکومت نکردند، پس حکومت اسلامی نشدنی است و به این بهانه بر باج دادن به قدرت‌های بزرگ تاکید دارند!
در پاسخ این قسم سخنان باید گفت: امام علی(ع) در آن مدت کوتاه، حکومتی الگو را به نمایش گذاشتند که در تاریخ قیام‌هایی را رقم زد و دولت‌هایی کوشیدند خود را به آن شبیه کنند و طالب حکومت علوی بودند همچون علویان طبرستان، فاطمیون مصر، آل بویه و صفویه که شیعه بودند.
البته صرف الگو بودن کافی نیست، تاریخ نشان می‌دهد حکومت اسلامی امیرالمومنین(ع) چهار سال و اندی حیات داشت، اما حکومت‌هایی که کمی شبیه به آن الگو بودند به دلیل داشتن تجربه حکومت علوی، استمرار بیشتری یافته اند؛ امروز هم انقلاب اسلامی ما با نگاه به آن حکومت منحصربفرد 44 سال حیات یافته است و با قوت مسیر خود را ادامه می‌دهد.
 ایستادگی امیرالمومنین(ع) بر مواضع برحق‌شان چه درسی به ما برای مقاومت بر ارزش‌ها می‌دهد؟
حکومت اسلامی برای دوام، به مقاومت و ایستادگی نیاز دارد چنان که در حکومت پیامبر(ص) با اینکه کفار و مشرکان جنگ‌های بدر، خیبر و احد و احزاب را به راه انداختند اما مسلمانان از پای ننشستند، راه عبور از بحران ها، مقاومت است نه کُرنش کردن و کوتاه آمدن؛
هر جا حکومت‌های شیعی مقابل حکام جور تسامح در پیش گرفتند به حکام بنی امیه و کارگزارانی مثل حجاج و عباسیان و مغولان مبتلا شدند! یعنی عاقبت‌شان شر شد.
مقاومت در مقابل با تسامح، ثمره‌ای جز سعادت و جاودانگی ندارد اینها درس‌های حکومت‌داری از حکومت امیرالمومنین(ع) برای امروز ما است.