ایجاد درآمد پایدار زیر سایه زراعت چوب

گوشه‌نشینی زراعت چوب در ایران به‌دلیل خشک‌سالی‌های اخیر

توسعه‌یافتگی و تنوع تولید فرآورده‌های چوبی موجب افزایش مصرف فرآورده‌های چوبی در ایران شده و افزایش جمعیت و تقاضا، کمبود چوب را نیز روزافزون کرده است. از طرفی دیگر محدودیت‌های زیست‌محیطی و لزوم حفظ ذخایر جنگلی برداشت از جنگل را صرفاً برای استفاده و بهره‌برداری از مواد خام چوب محدود کرده و لاجرم نیازهای مصرفی کشور یا بایستی از طریق واردات و یا از طریق زراعت چوب تأمین شود. لازم به ذکر است که متوسط سالانه یک هکتار از جنگل‌های در حال بهره‌برداری شمال کشور 5/2 مترمکعب در سال است در صورتی که در زراعت چوب می‌توان به تولید سالیانه بیش از 15 الی 20 مترمکعب در هکتار دست یافت.
با اجرای برنامه 10 ساله طرح ملی توسعه کشت درختان چوب‌ده، سریع‌الرشد و زودبازده مثل انواع صنوبر، اکالیپتوس و... با حمایت‌های لازم از کشت‌کاران، صاحبان صنایع چوب، بخش تولید نهال ارقام اصلاح‌شده و بخش تحقیقات، امید است بدون انتظار از برداشت چوب از جنگل‌های طبیعی، بتوان گامی مهم در تأمین نیازمندی‌های فرآورده‌های چوبی و مواد اولیه صنایع چوبی کشور با بی‌نیازی به واردات چوب برداشت.
ایران کشوری است که تنها هفت درصد از مساحت کل آن را پوشش جنگلی تشکیل می‌دهد و این مسئله بر اهمیت اکوسیستم‌های جنگلی کشور که دارای انواع گونه‌های جانوری و گیاهی هستند، می‌افزاید.
از طرفی استان همدان به‌خصوص شهرستان ملایر به‌دلیل دارا بودن صنعت مبل و منبت می‌تواند برای تأمین چوب خود از طریق زراعت چوب اقدام کند که متأسفانه چندین سال به‌دلیل خشک‌سالی و سدسازی این پدیده مورد غفلت قرار گرفته است.
در همین راستا با یکی از کارشناسان حوزه جنگل‌داری و مرتع به گفت‌وگو نشسته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
محمد درویش با بیان اینکه زراعت چوب یعنی یک عرصه را به‌منظور تولید چوب مورد توجه قرار دهیم، عنوان کرد: برخی از گونه‌های درختی همانند صنوبر و اکالیپتوس سریع‌الرشد هستند و برای زراعت چوب به‌کار می‌روند.
وی با بیان اینکه با کاشت متراکم درختان سریع‌الرشد بعد از سه سال برای بهره‌برداری از خاصیت آن را قطع می‌کنند، اذعان کرد: معمولاً در مناطقی که میزان ورود آب زیاد باشد و یا در کنار حاشیه رودخانه‌ها، در پایان حوزه‌های آبخیز و غیره از زراعت چوب استفاده می‌کنند.
وی مطرح کرد: کیفیت آب در زراعت چوب اهمیت چندانی ندارد و حتی می‌توان از فاضلاب برای آن بهره گرفت، اما لازم به ذکر است که نباید از آن چوب در موارد بهداشتی همانند تهیه چوب بستنی و غیره استفاده کرد.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به طرح توسعه درختان با رشد سریع‌، اشاره کرد و گفت: در دنیا درختان زیادی با این ویژگی وجود دارد و در ایران اکالیپتوس و صنوبر از جمله آن‌ها هستند.
درویش با تأکید بر استفاده از گیاهان بومی و سازگار با خاک ایران برای بهره‌مندی از زراعت چوب، تصریح کرد: استفاده از گیاهانی که با این مرز و بوم سازگار نیستند احتمال شیوع آفت‌های ناشناخته را افزایش می‌دهد.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین هدف طرح ملی تولید چوب این است که فشار را از روی عرصه‌های جنگل‌های طبیعی کاهش دهیم و نیاز کشور را از طریق زراعت تأمین کنیم اذعان کرد: توجه به این طرح نیازمندی کشور به واردات را کاهش خواهد داد.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور زراعت چوب را عاملی برای درآمد پایدار در بخش کشاورزی و صنعت دانست و افزود: در صورتی که در حد متعادل از سفره‌های آب زیرزمینی بهره‌برداری شود، با پدیده افت سطح آب زیرزمینی روبه‌رو نخواهیم بود و در این صورت تقریباً تمام پایاب رودخانه‌های کشور می‌توانند مناسب زراعت چوب باشند.
درویش در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر به‌دلیل استفاده غیر متعارف این عمل امکان‌پذیر نیست ابراز کرد: متأسفانه به‌دلیل چالش‌های جدی که در حوزه آب داریم خیلی نمی‌توان مانند گذشته به زراعت چوب پرداخت.
وی مطرح کرد: در حال حاضر که با بحران شدید بی‌آبی در کشور مواجه هستیم، مناطق محدودی ازجمله گیلان، بخش‌هایی از مازندران، آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، استان مرکزی و فارس می‌توانند به زراعت چوب بپردازند.
وی در پاسخ به خبرنگار این رسانه که آیا می‌توان با توجه به تولید مبل و منبت در شهرستان ملایر، چوب لازم این صنعت را با زراعت تولید کرده و وابسته واردات نباشیم، ابراز کرد: میزان ارزش افزوده منبت‌کاری به‌قدری زیاد است که وارد کردن این چوب مشکلی ایجاد نمی‌کند، همچنین با توجه به اینکه ایران با بحران جدی از بین رفتن عرصه‌های طبیعی مواجه شده واردات این محصول توجیه اقتصادی دارد و به نفع کشور است.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با بیان اینکه سدسازی در بالادست حوزه‌های آبخیز افزایش یافته و باعث به هم خوردن تراز حوزه‌های آبخیز، از بین رفتن درختان، کاهش شدید آب شرب، افزایش مهاجرت و غیره شده است.
حال با توجه به آنچه گفته شد زراعت چوب یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور برای حفاظت از جنگل‌ها و منابع طبیعی است که بر مبنای توسعه کشت درختان سریع‌الرشد و زودبازده مانند صنوبر و اکالیپتوس برنامه‌ریزی شده است.
به گفته برخی مسئولان، زراعت چوب طرح راهبردی توسعه پایدار زیست‌محیطی و به سبب محدودیت واردات چوب و اجرای طرح تنفس جنگل، انتخاب طرح زراعت چوب، بهترین مسیر برای تأمین نیازمندی‌ها است.
با توجه به خشک‌سالی‌های چند سال اخیر متأسفانه این صنعت گوشه‌نشین شده و به اجبار برای تأمین چوب مورد نیاز کشور باید به فکر واردات بود. از طرفی سدسازی، دخالت انسان و آتش‌سوزی در سال‌های گذشته باعث تقویت پدیده خشک‌سالی در ایران شده و پیش‌بینی می‌شود که اگر به همین منوال کار کنیم در آینده‌ای نه‌چندان دور باید تمام نیاز‌های خود را از کشور دیگر وارد کنیم. باید تصمیم و برنامه جدی اتخاذ شود.
با توجه به اینکه صنایع مختلف چوبی در استان همدان فعال هستند و به تولید محصولات مختلفی ازجمله منبت‌کاری، تولید مبل و غیره می‌پردازند، لازم است که به زراعت چوب در استان بیشتر از سایر استان‌ها پرداخته و توجه شود چراکه فرآوری آن سبب ارزآوری، رونق اقتصادی، توسعه گردشگری، معرفی صنایع دستی همدان به سایر استان و حتی کشور‌های دیگر، اشتغال پایدار و کاهش مهاجرت جوانان به استان‌های دیگر می‌شود.
بنابراین لازم است مسئولان امر با هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی در این حوزه گام‌های جدی بردارند چراکه این صنعت می‌تواند جایگزین بسیاری از صنایعی که از حرکت باز ایستاده‌اند و دیگری امیدی به احیای آن‌ها نیست، شود.