|
در دوران پسامدرنیسم گردشگران ماجراجو فرای سبک‌های گردشگری معاصر گام برداشته و برای برخورداری از تمامی مواهب طبیعی، تاریخی و فرهنگی به گروه‌های ایلی و عشایری روی آورده‌اند و به این ترتیب گردشگری عشایری در عصر پسامدرنیسم درحال ریشه‌دوانی در بازار توریسم است. نوع زندگی، آداب و رسوم، آیین‌ها، پوشاک و دیگر نمادهای فرهنگی و اجتماعی جوامع کوچ‌رو مورد علاقه گردشگران سراسر دنیا قرار گرفته است.
عشایر باوجود برخورداری از مؤلفه‌های برجسته‌ای همچون نوع زبان، درآمد و تولید، ارزش‌های اخلاقی، مسکن، آداب و رسوم، صنایع‌دستی و پوشاک در طبقه‌بندی‌های گردشگری کمتر مورد توجه قرار گرفته و اصولاً در قالب گردشگری طبیعی یا روستایی معرفی شده‌اند. اما این‌گونه گردشگری در دوران پسامدرنیسم و فراپسامدرنیسم با شاخص‌های فرهنگی، محیطی، اجتماعی در بستر بومی، منطقه‌ای، محلی و کوهستانی مطرح شد. ایران به‌دلیل وجود اقوام مختلف لر، کرد، بلوچ، عرب و ترکمن دارای جذابیت‌های بسیاری برای گردشگران داخلی و خارجی است اما برخلاف داشتن چهار میلیون جمعیت قومی، ایلی و عشیره‌ای، از ظرفیت تنوع قومی و فرهنگی برای جذب گردشگر بهره لازم را نبرده است.
کوچ‌نشینی کهن‌ترین شیوه زیست بشر است که پابرجا بودن آن تا عصر حاضر، از بزرگ‌ترین جاذبه‌های این شیوه معیشت است. دیدنی‌های زندگی کوچ‌نشینی می‌تواند جذابیت‌های بسیاری را برای گردشگران داخلی و خارجی داشته باشد و به صنعت گردشگری کشور کمک کند. مسیرهای عبور و استقرار عشایر ایران از نظر جاذبه‌های مختلف طبیعی و فرهنگی دارای شرایط مناسبی برای توسعه گردشگری در کشور است و با توجه به وجود عشایر و طایفه‌های گوناگون با آداب و رسوم خاص و منحصربه‌فرد خود امکان ورود گردشگران و دوستداران فرهنگ ملل را فراهم می‌کند. این نوع از سفر به‌منظور مشاهده سبک زندگی اقوام و مردم بومی انجام می‌گیرد و هدف از آن شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربه‌های آنان است. بازدید از مراسم سنتی، جشن‌ها و آیین‌ها از جذابیت‌های این نوع گردشگری است و برخی از افراد به‌منظور درک بهتر از موقعیت خود یا دنیای معاصر به این نوع سفرها روی آورده‌اند. شیوه زندگی کوچ‌نشینی و نیمه کوچ‌نشینی چشم‌اندازهای فرهنگی اقتصادی و اجتماعی متفاوتی را پیش روی گردشگران قرار می‌دهد.
زندگی عشایر در تمام جنبه‌ها اعم از سکونتگاه‌ها، غذاهای محلی، شیوه معیشت، بازی‌های محلی، لباس‌ها، رقص‌های محلی، آداب و رسوم و فرهنگ و... برای گردشگران جذابیت دارد. همچنین نحوه کوچ، آداب و رسوم کوچ، زمان کوچ بهاره و پاییزه، مسیر حرکت و مدت کوچ به همراه روابط قومی‌قبیله‌ای عشایر و تیره‌بندی آن‌ها از موضوعات جالب برای گردشگران است. از ویژگی‌های توسعه و گسترش گردشگری عشایر این است که از نابودی زندگی عشایری جلوگیری کرده و کمک می‌کند تا به شیوه سنتی زندگی خود را ادامه دهند و بر قدرت اقتصادی آن‌ها می‌افزاید. درحال‌حاضر این امر تنها در برخی کشورها همچون ایران موضوعیت دارد. از این‌رو کوچ‌نشینی برای بسیاری از مردم جهان بسیار جذاب است و در برخی از کشورهای جهان ازجمله کشورهای عربی موردتوجه قرار گرفته است.
از طرفی دیگر با ایجاد گردشگری عشایر می‌توان امیدوار بود که معیشت عشایر فقط به دامداری و استفاده از مراتع وابسته نباشد و از طرق مختلف چرخه اقتصادی آن‌ها بچرخد. این امر می‌تواند به احیای مراتع که در حال حاضر به ابر چالشی تبدیل شده کمک کند.
در همین راستا با موضوع گردشگری عشایری با یکی از کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو نشسته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
فرخ میرشاهزاده با بیان اینکه گردشگری عشایر یکی از شاخه‌های گردشگری است که در سند بالا‌دستی مدیریت تأسیسات گردشگری مد نظر قرار گرفته، عنوان کرد: در این راستا لازم است بررسی شود که چگونه می‌توان از این ظرفیت با توجه به ساختار و چالش‌های خاصی که در این حوزه وجود دارد بهره‌مند شد.
وی با بیان اینکه متأسفانه تمرکز متولیان حوزه گردشگری بر منافع کوتاه‌مدت منعطف شده، عنوان کرد: در واقع این افراد هیچ‌گاه منافع جامعه گردشگر را درنظر نمی‌گیرند به همین سبب شاهد عدم توسعه مفهوم گردشگری در جامعه هستیم.
وی با بیان اینکه با تقویت بستر‌های لازم برای توسعه گردشگری پایدار می‌توان انتظار عملکرد مناسب حوزه‌های مختلف گردشگری را داشت، اذعان کرد: در واقع قرار نیست که گردشگری برای یک قشر خاص سود و درآمدزایی داشته باشد بلکه باید با ایجاد بستر‌هایی، زمینه منفعت‌طلبی محلی‌‌ها را از این صنعت فراهم سازد.
این فعال گردشگری با بیان اینکه گردشگری باید محور توسعه و پیشرفت را برای تمام جوامع فراهم کند، تصریح کرد: در واقع گردشگر وقتی وارد منطقه‌ای می‌شود باید به کل جوامع سود برساند و ثمره آن فقط نصیب تعداد محدودی از افراد نشود.
میرشاهزاده با بیان اینکه جوامع محلی زمانی که ثمرات صنعت گردشگری عاید آن‌ها نشود با حضور گردشگران در منطقه خود مخالفت می‌کنند، ابراز کرد: در گردشگری عشایر لازم است که جامعه محلی از عواید و ثمرات این گردشگری آگاه باشند و به معشیت آن‌ها کمک کند.
وی در ادامه افزود: در واقع عشایر باید مطلع شوند که حضور گردشگر در محل زندگی آن‌ها نه‌تنها آسیب‌زا نیست بلکه می‌تواند برکات و ثمرات زیادی همانند درآمدزایی، ایجاد اشتغال پایدار، توسعه و پیشرفت، رونق اقتصادی و غیره به همراه داشته باشد.
این کارشناس گردشگری با بیان اینکه ترویج کارآفرینی گردشگری عشایری و توسعه آن ممکن است شرایطی فراهم کند که وضعیت زندگی مردم عشایر بهبود یابد و ضمن حفظ فرهنگ اصیل و صنایع دستی دیگر نیازی نباشد که برای امرار معاش و یافتن شغل به شهرها مهاجرت کنند، خاطرنشان کرد: گردشگری قومی و عشایری با ایجاد یک بخش جدید اشتغال‌زا برای جامعه بومی، به زنان و جوانان فرصت ارائه فروش تولیدات و محصولات خود را می‌دهد.
میرشاهزاده اذعان کرد: کارآفرینی منجر به کاهش بیکاری در این بخش اقتصادی و افزایش بهره‌وری افراد، منابع و به‌تبع آن افزایش درآمد مردم جامعه خواهد شد.
وی با بیان اینکه بسترسازی فرهنگی مهم‌ترین گام در گردشگری عشایر به‌حساب می‌آید، خاطرنشان کرد: توسعه گردشگری عشایری امکان افزایش خانوارهای آنان، اشتغال‌زایی و جلوگیری از مهاجرت‌های عشایری را در بستر بهبود کیفیت زندگی و توزیع متعادل خدمات و تسهیلات رفاهی در این مناطق فراهم می‌کند.
وی با بیان اینکه بخش دولتی با ایجاد زیرساخت‌ها می‌تواند نقش اساسی در توسعه صنعت گردشگری عشایری داشته باشد، مطرح کرد: تعیین سیاست‌های کلی در بازار گردشگری با تخصیص بودجه زیرساخت‌های لازم را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی مهیا می‌کند؛ با همکاری بخش دولتی و خصوصی می‌توان بستر مناسبی برای توسعه گردشگری عشایر با توسعه منابع انسانی، ایجاد مراکز آموزشی، سرمایه‌گذاری، احیای آداب و رسوم بومی و عشایری فراهم کرد.
این کارشناس گردشگری با بیان اینکه ایران ظرفیت بسیار مطلوب و مناسبی در حوزه گردشگری عشایر دارد، عنوان کرد: در این راستا می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری به این مهم دست پیدا کرد.
میرشاهزاده در پاسخ به سؤال خبرنگار سپهر مبنی بر اینکه چه اقداماتی می‌توان انجام داد که گردشگران آسیبی به طبیعت و زندگی عشایر نزنند؟ اذعان کرد: گردشگر فرهنگ‌پذیر و ضابطه‌مند بوده و می‌توان با ایجاد راه جدا و قوانین مناسب، از آن‌ها بخواهیم که به طبیعت آسیب نزنند اما متأسفانه ضعف برنامه‌ریزی در حوزه گردشگری این تصور را ایجاد می‌کند که گردشگری یک پدیده آزاد و بی‌قید و بند با هدف آسیب به جامعه است در حالی که این تصور کاملاً اشتباه است.
وی با بیان اینکه لازم است در مناطق مختلف یک کد رفتاری مناسب برای گردشگری ایجاد و پیش‌بینی کنیم، عنوان کرد: هدف گردشگر از مسافرت به مناطق مختلف آسیب زدن به آن‌ها نیست و ایجاد ضوابط مختلف می‌تواند رفتار گردشگر را تعیین کند.
این کارشناس گردشگری با بیان اینکه می‌توان با بازاریابی و معرفی اماکن مختلف این نوع گردشگری را در ایران تقویت کرد، گفت: عشایر مختلف کشور ما از شمال گرفته تا جنوب هرکدام ویژگی‌های رفتاری و سبک زندگی جذاب مخصوص به خود را دارند که می‌تواند گردشگران زیادی را به خود جذب کنند.
میرشاهزاده با ابراز اینکه عملکرد متولیان امر در حوزه تبلیغ، برندسازی و معرفی اماکن توریستی بسیار ضعیف بوده، تصریح کرد: این نوع گردشگری به‌صورت بسیار محدود در ایران فعال است و زمینه استفاده برخی از افراد را در استفاده نابجا از اماکن فراهم کرده است.
حال با توجه به آنچه گفته شد گردشگری در قالب الگوهای فضایی خاص به‌وجود می‌آید. یکی از این الگوها، گردشگری عشایر است. توسعه گردشگری عشایری، امکان افزایش درآمد خانوارهای عشایری، اشتغال‌زایی و جلوگیری از مهاجرت‌های عشایری را در بستر بهبود کیفیت زندگی و توزیع متعادل خدمات و تسهیلات رفاهی در مناطق عشایری، فراهم می‌کند از طرف دیگر با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از اقتصاد و معشیت عشایر از طریق دامداری، تولید گوشت و فرآوره‌های لبنی به‌دست می‌آید توجه به گردشگری عشایر می‌تواند وابستگی آنان را به این حوزه کم کند و از طرفی سبب رونق اقتصادی شود که در این راستا لازم است با بسترسازی، برنامه‌ریزی، آگاهی‌بخشی به عشایر از منافع این صنعت به سمت درآمدزایی حرکت کنیم.
|
