میدان مرکزی همدان عاری از هویت دینی و فرهنگی

مدیریت شهری پاسخ‌گو باشد

میدان امام خمینی (ره) همدان که در مرکز شهر واقع شده، در سال 1307 توسط معمار شهرساز آلمانی به نام «کارل فریش» تهیه و بین سال‌های 1309 تا 1312 ساخته شده است جالب‌تر اینکه ابنیه اطراف میدان، شبیه ساختمان‌های میدان حسن‌آباد تهران و به سبک باروک (سبکی که در قرن 19 و 20 در اروپا معمول بوده) ساخته شده است.

این میدان 22 تیرماه 1379 با شماره‌ 2712، تحت عنوان شهر‌های شعاعی با دوایر متحدالمرکز و تنها نمونه‌ موجود در ایران، به فهرست آثار ملی اضافه شد و خوشبختانه با وجود یک قرن قدمت، هنوز این میدان موقعیت ارتباطی‌اش با سایر خیابان‌ها را حفظ کرده است اما در سال 1396 طی برنامه ساماندهی، بازسازی و مرمت مصوب شورای اسلامی شهر همدان، قسمت ماشین‌رویِ خیابان بوعلی و اکباتان تخریب و به پیاده‌راه تبدیل شد.

هم‌اکنون میدان به انضمام دو خیابان عنوان‌شده تبدیل به پیاده‌راه شده و حال مسئله این است که این میدان طی چند دهه اخیر به‌عنوان محل اصلی کنشگری‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در بین مردمان دارالمؤمنین و دارالمجاهدین به یک نماد هویت‌بخش بدل شده است.

از سوی دیگر آنچه مسلم است اینکه هویت مکان می‌تواند هویت فردی شخص را در ارتباط با مکان، بر اساس باورها، ترجیحات، احساس‌ها، ارزش‌ها، اهداف، تمایلات رفتاری و مهارت‌های وی در رابطه با آن به‌صورت آگاهانه و ناآگاهانه تبیین می‌کند و یا اینکه هویت مکان در عین آنکه وابسته به فرد، تجارب خاص و نحوه اجتماع‌پذیری اوست، انعکاس‌دهنده افراد و گروه‌هایی است که در آن مکان خاص زندگی کرده و می‌کنند. جالب‌تر اینکه گذشته مکانی فرد به‌عنوان ابزاری در برآوردن نیازهای فرهنگی، اجتماعی، روان‌شناختی و فیزیولوژیکی فرد سهیم است پس با توجه به مطرح شدن بحث ساخت سایت موزه در این میدان در پی کاوش‌هایی که در سال 96 انجام پذیرفت در آخرین رویه‌ تکمیل این پروژه برآن شدیم تا به تبیین چگونگی هویت‌بخشی به لحاظ فرهنگی و اجتماعی به این میدان بپردازیم به همین منظور گفت‌و‌‌گویی را با طراح سایت موزه میدان مرکزی همدان ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:

صاحب محمدیان‌منصور با بیان اینکه در شهری زندگی می‌کنیم که پایتخت تاریخ و تمدن ایران اسلامی است گفت: این شهر دارای مباحثی همچون فرهنگ و مدنیت معاصر نیز هست.

وی با تأکید بر اینکه حتی میدان مرکزی همدان با پایتخت تاریخ و تمدن بودن این شهر هم تناسبی نداشت اذعان کرد: درواقع آنچه امروز از میدان مرکزی همدان می‌بینیم میدانی به سبک باروک و شهرسازی معاصر است که نمونه آن در بسیاری از شهرهای دنیا وجود دارد.

طراح سایت موزه میدان مرکزی شهر همدان افزود: در سال 96 در پی اجرای پروژه پیاده‌راه‌سازی میدان مرکزی شهر و پیدا شدن آثار تاریخی و ادامه کاوش‌های بیشتر طبق قانون، سازمان میراث فرهنگی موظف به تعیین تکلیف بود. پس پیشنهادهایی همچون برداشتن آثار پیدا شده، انتقال آن به دیگر موزه‌ها، پوشاندن منطقه و یا احداث سایت، موضوع برای به منصه ظهور رساندن شعار شهر تاریخ و تمدن در همدان مطرح شد که خوشبختانه این فرصت به‌خوبی مورد توجه قرار گرفت و بحث ساخت سایت‌موزه در دستور کار قرار گرفت.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا، با بیان اینکه 13 ایده به شورای فنی میراث فرهنگی مرکز ارائه دادیم اذعان کرد: یکی از مبانی که آنجا مطرح شد این بود که وقتی اثری وجود دارد که می‌تواند اثبات تاریخ و تمدن باشد معماری‌اش باید به‌عنوان الگوی ارائه آثار در نظر گرفته شود.

وی درباره مواد اولیه مورد استفاده در سایت موزه میدان امام (ره) هم تأکید کرد: در ابتدا استفاده از دو نوع نماسازی سنگ گرانیت و آجر مطرح و تصمیم گرفته شد معماری‌اش مانند مقبره‌های بوعلی و باباطاهر باشد با این تفاوت که نمی‌توانستیم کاملاً مشابه آن‌ها کار کنیم، در نهایت مقرر شد آجر به گونه‌ای کار شود که تفاوت دوره و سبک مشهود باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا، درباره چینش داخلی موزه هم گفت: طرح داخلی موزه تهیه و تأیید شده و پس از اتمام ساختمان، اشیاء به موزه منتقل می‌شوند، همچنین قرار شده است کلیات و سفت‌کاری ساختمان توسط شهرداری و نقل و انتقال آثار توسط میراث فرهنگی انجام شود.

محمدیان‌منصور با تأکید براینکه کاوش‌های انجام‌شده، دوره‌های مختلف تاریخی را در میدان مرکزی شهر همدان به نمایش گذاشت ابراز کرد: از طرفی میدان مرکزی شهر همدان از گذشته کارکرد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی غنی داشته و محلی برای اجتماعات مختلف مردمی در ادوار و دوره‌های مختلف به مناسبت‌های متفاوت بوده است.

وی افزود: بنابراین این سؤال مطرح شد این سایت که قرار است برای به نمایش گذاشتن لایه‌های مختلف تمدنی همدان ساخته شود، با تاریخ معاصر، آخرین لایه تمدنی این شهر چه خواهد کرد؟

وی با تأکید براینکه برای لایه‌های تاریخی تکلیف مشخص بود زیرا مقرر گردید آنچه که پیدا‌شده در سایت موزه در معرض دید قرار گیرد اما برای لایه معاصر شهر برآن شدیم تا از فضای پشت‌بام و اطراف این سایت بهره ببریم ابراز کرد: در واقع قرار است از این فرصت به‌عنوان محل رخدادها و نمایش اتفاق‌های معاصر استفاده کنیم زیرا بنا و آثار پیدا‌شده تاریخی بودند پس امکان دخل و تصرف در آن‌ها برای به نمایش گذاشتن لایه معاصر و هویتی شهر وجود نداشت.

وی با تأکید براینکه پشت‌بام سایت و اطراف آن فضای مناسبی برای تعامل مردم و ارتباط آن‌ها با رخدادهای سیاسی و اجتماعی معاصر است تشریح کرد: در واقع پشت‌بام سایت همچون محلی برای برگزاری نمایشگاه (که متناسب با مناسبت‌ها امکان تغییر و تحول در آن وجود دارد) و اطراف آن همچون اجرای آمفی‌تئاتر، بنا به رویدادی که در محل به‌دنبال به نمایش گذاشتن آن هستیم در نظر گرفته شده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه دوره معاصر دوره زنده‌ای است و هنوز از آن عبور نکرده‌ایم که بخواهیم نماد و مجسمه بسازیم، ابراز کرد: خوشبختانه قهرمان دوره معاصر هنوز زنده‌اند و این امکان وجود دارد که این ظرفیت در قبال برگزاری نمایشگاه و برپایی مناسبت‌ها به‌صورت زنده بهره برد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد گرچه طرح ارائه‌شده برای سایت‌موزه مرکز میدان امام (ره) خوشبختانه دوراندیشی و انتظارها از یک سایت‌موزه را با توجه به ساختار تعریف‌شده تاریخی خود و در عین حال هویت فرهنگی معاصر را با در نظر گرفتن پشت‌بام و فضای بیروی برای برگزاری رویدادها و نمایشگاه‌ها به اذعان طراح این مجموعه به‌خوبی نشان می‌دهد؛ اما نکته اینجاست حتی برای این فضاها نیز به‌نظر می‌رسد ایجاد المان‌های دائمی یک امر ضروری است؛ از طرفی آنچه مسلم است اینکه باید از مدیریت شهری پرسید برای پیرامون لخت سنگ‌فرش‌شده دور این میدان با شعاع 80 متری به لحاظ هویت‌بخشی دینی و فرهنگی چه کرده‌اند زیرا میدان امام خمینی (ره) همدان یکی از خاص‌ترین میدان‌های کشور است که این ویژه بودن به‌دلیل قرار گرفتن میدان مذکور در مرکز همدان بوده و از طریق 6 خیابان با طراحی موزون می‌توان به تمام نقاط شهر به‌راحتی دست یافت. به دیگر سخن این میدان علاوه ‌بر مرکزیت، قطب بسیاری از برنامه‌های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی مردم دارالمؤمنین همدان نیز بوده است.

به عنوان مثال یکی از اتفاقاتی که در بحبوحه انقلاب همزمان با برخی از استان‌های کشور در همدان نیز روی داد، پایین آوردن مجسمه شاه بود که پس از آن نماد «الله» در میان درختکاری‌ها و سبزه‌کاری‌های زیبا، جایگزینش شد و پس از چندین‌سال نیز نمای زیبای دیگری که بخشی از اتفاقات تاریخی را به‌صورت برجسته به تصویر می‌کشید، جایگزین شد.

اما چندسالی است این میدان کم‌نظیر در جهان که مرکز تردد وسایل نقلیه بوده، به پیاده‌راه تبدیل شده و کشف موزه زیرزمینی، اهمیت و قدمت این میدان را دوچندان کرده اما جای خالی نمادها و اِلمان‌های انقلابی و ارزشی در این میدان کاملاً احساس می‌شود، در حالی که طی چندسال گذشته همواره مدیریت شهری مدعی بوده که در حال آماده‌سازی اِلمان‌های دائمی و موقتی برای اطراف این میدان است، ولی هنوز گویی این وعده‌ها تا رسیدن به واقعیت فرسنگ‌ها فاصله دارد. این درحالی است که جوانان امروز برای بارور شدن هویت خود نیازمند دیدن نمادها و الگوهای بصری هستند زیرا شهری با عنوان دارالمجاهدین امروزی هیچ اثری از مجاهدت را در المان‌ها شهری به خود اختصاص نداده است.